Bu ilmde de, ne müsbet, ne de menfî yönden din ile alâkası olan bir şey yokdur. Mantık ilmi, delîllerin, kıyâsların, burhânın, ya’nî kesin delîlin, mukaddimelerinin şartlarını ve bu mukaddimelerin nasıl birleşdirileceğini, “hadd-i sahîh” denilen doğru ta’rîflerin şartlarını ve bunların nasıl birleşdirileceğini inceler.
Bu ilm, (tesavvur) ve (tasdik) olmak üzere ikiye ayrılır.Tesavvur,ta’rîf yoluyla,tasdik kesin delîl yoluyla bilinir. Bunlarda inkâr edilmesi îcâb eden bir şey yokdur. Bunlar, kelâm âlimlerinin ve ilm ehlinin delîl ile alâkalı söyledikleri şeyler cinsindendir. Aralarındaki fark, ibârelerde, ıstılâhlarda ve ifâde tarzlarında görülür. Bir de mantık âlimleri dahâ geniş sınıflandırmalara ve ta’rîflere fazla önem vermişler ve bunları geniş olarak anlatmışlardır.
Mantıkcıların sözleri ile alâkalı bir misâl verelim. Onlar derler ki: Her (a) nın (b) olduğu isbât edilirse, ba’zı (b) nin de (a) olması îcâb eder. Ya’nî her insanın hayvan olduğu isbât edilirse, bundan ba’zı hayvanın da insan olduğu ma’nâsı çıkar. Bunu şöyle ifâde ederler: “Mucîbe-i külliyenin aksi mucîbe-i cüz’iyyedir.” Bu sözlerin, dînin esâslarıyla ne alâkası vardır ki, red edilsin. Red edilirse, mantıkcılar, red edenin aklında, hattâ dîninde kusûr olduğu zannına kapılırlar. Çünki o kimse, bu reddiyle dînin böyle şeyleri inkâr üzerine kurulduğu görüntüsünü vermişdir.
Evet, felsefecilerin mantık ilminde bir takım haksızlıkları görülmekdedir. Onlar burhân dedikleri kesin delîller için, bir takım şartlar koymuşlardır. O delîl bu şartları taşıyınca, kesinlik ifâde etdiği anlaşılır. Fekat dînî mes’eleleri incelerken, bu şartlara tam uymamışlar, çok müsâmahâkâr davranmışlardır. Mantık ilmini inceleyip, onu beğenen, onu açık ve kat’î bir ilm bilen kimse, felsefenin küfre varan mes’elelerinin de açık ve kesin delîllere dayandığını zan eder. Dînî ilmlerde iyi yetişmeden, felsefecilerin yanlış fikrlerini kabûl ederek, küfre düşer. Bu durum da mantık ilminin yol açdığı bir musîbetdir.
Eser: El-münkızü mined-dalâl
Müellif: İmâm-ı Gazâlî
Terceme: Hüseyn Hilmi IŞIK
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder