Bismillahirrahmanirrahim ;
Ger renc biyst âyed
Ve ger râhat ey Hakîm
Nisbet mekün begayr ki
İynhâ Hüdâ küned
Manası :
Eğer zahmet önüne çıkar
Ve eğer rahmet önüne çıkar ise
Başkaları yapar sanma
Bunları Allah celle celâlühü yapar
Her rahi ki (?) rahı ilim ve akl niyst
Ve hem daîf ve re’yi fudulî çira küned
Manası :
Bir işde ki ilm ve akl yol göstermez,
Zayıf olan vehm ve düşüncenin bu işe karışması faidesiz olur.
Küllü men telkâhü yeşkû dehrahü
Ya leyte şa’rî hazihiddünya limen
Manası :
Her rast geldiğin kimse zamandan şikayet ediyor.
Bu dünya kime dost olduğunu keşke bilseydim.
Ruh bir şeydir ki vücudu durduruyor.
Ba’s : Kabirden kaldırıb haşra sevk etmek.
Harru : Yüzükoyun kapandılar
Kürsi-yi İlâhiden sonra ruhaniyet vasatı başlar.
Vücud üçdür : Vücud-i ayni, vücud-i zihnî, vücud-i lisani. Vücud-i ayni,
göz ile görünen maddeler; vücud-i zihni, düşünülen şeyler, hayaller; vücud-i lisani,
söylenilen şeyler.
Kavlin -sözün- en hakikisi “La ilâhe illallah” dır.
“Enelhak” demek, ben Hak üzereyim demektir
Gayr-i Asif ta’mı, tadı tegayyür etmez, değişmez demekdir.
Sadakalar on misliyle, karz-ı hasen on sekiz misli ile mükafatlandırılır.
Karz-ı hasen, kefalet-i iman dolayısıyla kefalet-i ilâhi ile verildiğinden sa-
dakadan efdaldir.
Ümm-i Hani : İmam Ali radıyallahü anhın büyük hemşiresi olub Ebu Ta-
lib’in kızıdır. Sekeratta selâmeti iman sebeblerinden birisi ehl-i beyti sevmektir.
Sıla-ı rahm, mezid-i ömr ve berekettir. Mezid, artırmak manasınadır.
Hamid : Her lisanda mahmud’dur. Medh ve sena ve sitayiş olunmuş ma-
nasına.
Mecid : Büyük, azim manasına; zatında, sıfatında büyük ve zatı şerif, ef’-
ali hasen –güzel- dir.
Alemin halk edilişi vüddin -muhabbetin- neticesidir. Bunda insanın hissesi
vefanın ziyadeliğidir. Vefa, sözünü yapmakdaki sadakatdir.
İrade : Keramet, yani ikram etmek
Vücud : Menbaı her hayır ve kemaldir.
Vüdd, Allahü teâlâdan başka bir kimseye mütesavver değildir. Alemin ta-
mamına veduddur. Vedud: İbad-ı salihine rıza ve merhameti çok olan manasına-
dır.
Na’ş-ı mazhar çün guyet güzer künid çeşm mebuş
Ahir-i iyn mürde hemanest ki bimar tebud (?)
Manası :
Mazharın cenazesi senin önünden geçerken başını çevirme
Çünkü onu hasta haline getiren sensin
İnfial-i cürm bihter ez gurur-i taatest
Mazhar dur ez hakikat ber namazı hod menaz.
Manası :
Günahından dolayı üzülmek taatinden dolayı sevinmekten daha iyidir.
Ey Hakikatden haberi olmayan Mazhar namazınla öğünme..
İyn cihanest pür zi ayb ve arha
Yek hüner dared beherçi be güzari
Manası :
Bu dünya ayb dolu utanılacak yerdir.
Bir hüneri vardır onu niçin terk ediyorsun.
Allahü teâlâ celle celalühü sevdiği kimseyi hayrata sevk eder. Allahü te-
âlâ’yı (celle celalühü) sevenler evamirine imtisal ederler.
Küntü kenzen mahfiyyen fe ehbebtü en a’rife fehalaktül halka atlaka
fiyye ya’rifuni
Manası : Ben gizli bir hazine idim. Tanınmaklığı sevdim. Kullarımı bunun
için yarattım beni tanısınlar, diye serbest bırakdım.
Ef’al-i ilâhiyyede illet -sebeb- yokdur. Fakat hikmet ve maslahat vardır.
Peygamber aleyhisselatü vesselâmın iki yüz dört ismi vardır. En eşrefi
Muhammed sallallahü aleyhi vesellem ism-i şerifidir. Ve en lezzetlisi de bu ism-i
şerifdir. Ki ism-i zatidir. Kendilerinden evvel bu isimle on beş kişi tesmiye edilmiş-
tir.
Kur’an-ı azimuşşan’ın menafi-i kesiresi ve hayrat-ı vefiresi mahlukatın
idrakinden ukul-i beşerin ihatasından çok yüksektir.
Tebareke : Teazzama manasınadır. Yükselindi. Alemin efkarının –düşün-
celerinin- ihatasından çok yüksektir.
Mushaf : Okunan kitaba, Kur’an okunan elfaza denir. Kıraat itibarıyla
Kur’an’dır. Yazılmak itibarıyla Mushaftır. Hak ve batılı tefrik etmek itibarıyla Fur-
kandır.
Alem : Saniin kemalatına delalet eden alamet demektir.
Cenab-ı Hak celle celalühü bütün mahlukata isti’dad-ı ma’rifet ve isti’dadı
yakin vermiştir.
Allahü teâlâ celle şanühünün kullarına muamelesi kulların aralarındaki
muameleye müşabihdir. Yani Kur’an-ı azimüşşan’ın ahkamına göre muamele
eyler. Yani Allahü teâlâ celle şanühünün dünyada, ahirette, kabirde ibadına mua-
melesi, ibadın aralarındaki muamelelerine göredir ki ahkam-ı Kur’aniyyeye muva-
fıkdır.
Vacib : Sabit farz-ı kat’i mana ve hükmündedir.
Hayat-ı manevi demek, iman demektir.
Ulum-i diniye : Allahü celle şanühünün marifetine, muhabbetine, meved-
detine hizmet eden ilimlerdir.
Velinin asıl manası yardım edici, sevk edici demektir.
Allahü teâlâ celle şanühünün iradesi mümkinata tealluk eder, vücud bu-
lur.
Sırat-ı Müstekim : Ya Peygamberden ibarettir, ya Kur’an veya dünyadan
ibarettir.
Cenab-ı Hak celle celalüh aleyhissalâtü vesellamı şefaat-i uzma ile enbi-
ya-i saireye tahsis ve temyiz etmişdir. Şefaat-i kübraya makam-ı mahmud da der-
ler. Şefaat, Cehenneme müstehak olan müslümanları cehennemden kurtarmak için
ve Cennetle mahkum edilenlerin de derecelerini terfi’ içindir.
Sellu li el-vesilete hadis-i şeriftir. Fahri alem sallallahü aleyhi vesellem
benim için dünyada vesile ve fazilet isteyenler vesile ve fazileyi göreceklerdir, diye
buyurmuştur.
Ef’al-i ilâhiyye muallel bil araz değildir. İradesi muraccahdır.
Velekad kerramna beni Adem... Beni Ademi hüsn-i suretle, i’tidal-i ka-
metle, akl-ı kamil ile nutk-ı sarih ve nutk-ı fasihle ikram etti. İkram, ta’zim ve hüsn-i
muamele bahş ve ata manasınadır.
Urefa-i billahın kalbleri yenbu-i hikmettir. Yenbu’ peykar manasına.
Aleyhissalâtü vesselâm halka-i evvel-i mahlukattır. Bi’set-i ahir-i enbiya-
dır. Nur-i Muhammedi sallallahü aleyhi ve sellem Adem aleyhisselâmın alnında
idi. İmam Ebu Bekr, İmam Ömer ve İmam Ali’nin nurları yanında idi. Enbiya ve
evliyanın nurları da Adem aleyhisselâmın vücudunun her yerinde idi.
Adem aleyhisselâma karşı melaikenin ifasıyla memur oldukları secde,
secde-i ta’zim ve tekrim idi. Tahrim hürmet manasına. Secde-i şeriyye değil idi. O
vakit de şer’ de kıble-i secde Adem aleyhisselâm idi. İlk secde eden Cebrail aley-
hisselâm idi. Onun için emr-i ilâhiye mübaderette amel ettiği için emin oldu. Allahü
teâlâ celle şanühuya en evvel isyan eden de iblisdir. Küfrüne sebeb emre itirazı idi,
istikbahı idi. Ya’ni ya rabbi sen Adem aleyhisselâmı toprakdan beni ise nardan
yarattın. Binaen aleyh secde emri yanlışdır, yersizdir demesiyle emre itirazıdır.
Küfrüne sebeb, secde etmemesi değildir.
Kader : İnsanı ictinaba ve imtisale mecbur etmez.
Adem aleyhisselâm uykuda iken sol kaburga kemiğinden Havva yaratıldı.
Bura : Halik, dalalete uğramış manasınadır.
Zulm : Hakkına girmek, tecavüz etmek manasınadır.
Rusül-i kiramın, enbiya-i izamın avamdan temeyyüzü avarız-ı maneviyye
iledir.
Hayy : Sıfat-ı fi’ldir. Hayy idrak eden şey, fe’al olan şeydir. Şeref hayatta-
dır. Hayat, derk ve fealiyetdir. İdrak ise his ve tekarrüble olur. Lems ve zevk te-
masla havas-ı saire tekarrubledir. Hayat idraklik ve fe’allik nisbetindedir. Hayvanın
hayatı derk ve fi’li kadardır. İnsanın hayatı da derk ve fi’li kadardır. Melaikenin de
hayatı derk ve fi’li kadardır. Binaenaleyh en yüksek hayat melaikenin hayatıdır.
Hayy-i hakiki Allah celle celalühdür. Zira O’nun fevkinde bir derk ve fi’l yoktur.
Fahri alem sallalahü teâlâ aleyhi vesellemden ism-i a’zam hangisidir diye
sormuşlar. Cevabında Sure-i Bakara, sure-i Al-i İmran ve Taha’dadır diye buyur-
muştur.
Allah celle celalüh hakkında “ La yeşguluhu şe’nün an şe’nin külle
yevmin hüve fi şe’nin”.
Manası : Cenab-ı Hak’kı bir şeyle meşgul olmak başka bir şeyle meşgul
olmakdan men etmez. Her zaman bir haldedir.
Esteizü billah “ İnnema emvalüküm ve evladüküm fitnetün...” ayet-i
kerimesindeki fitneden murad, tecrübedir. Tecrübe, imtihan manasınadır
Deniz pislikleri götürdüğü gibi aleyhissalâtü vesselâm da küfrü götürdü.
Kıble-i salât Ka’be-i muazzama olduğu gibi, kıble-i hacat da Arş-ı ilâhidir.
Hayat müdrik ve fe’al olmaktır. Mevt ise gayr-i müdrik ve gayri fe’al ol-
maktır.
Ulema ilm-i zahiri ve ilm-i batınıyi noktay-ı müntehasına erdiren kimseler-
dir. Diğer bir ta’rifle her dört mezhebde ictihad derecesinde bilgi sahibi olmakla be-
raber, ma’nada vilayet-i Muhammediyye sallallahü aleyhi veselleme vasıl olan
kimsedir.
Leyse fil vücudi sivayi ve aleyküm en tettehizuni vekila.
Manası : Allah celle şanuhu “Benden başka var olan yoktur. Her şey-
de bana tevekkül ediniz” diye buyurmuştur. Tevekkül bahsinde İşan kuddise sir-
ruh: “ Avam-ı nasın tevekkülü esbab-ı zahiriyyeye teşebbüs ile olur. Esbab-ı zahi-
riyyeye teşebbüs ile husulünü Cenab-ı Hak’dan niyaz eder.
Makam-ı mukarrabin ki a’la-yı meratibdir, mukarrabin-i dergah-ı ilâhi olan-
lar, Allahü teâlâ’dan başka bir şeyi bilmezler.
Es-Samed ; Havaicde merci’-i küldür. Hiçbir ayb ve kusur kabul etmez.
O’na hiçbir şey dahil olmaz. Hiçbir şey ondan hariç olmaz. Hiçbir mahlukatın hiçbir
zamanda ve mekanda tasarrufu yoktur. Hiçbir hacet tamam olmaz Allahü teâlâ’ya
müraacat etmedikçe. Büyük halim olmaz ise büyüklük vazifesini yapamaz. Büyük
kerim olmaz ise büyüklük vuzifesini yapamaz. Bu manaların hepsi doğrudur. Zira
hepsi ka’r-i bahr-i tevhidden çıkmıştır.
Es-Samed : İstiane edilen, münteha-yı müraceat, münteha-yı siyadet ve
saire O’dur. Samed demek, “Yef’alü ma yeşa ve yahkümü ma yürid” dir.
Hiçbir şey O’nun iradesini tağyir etmez. Hiçbir şey O’nun hükmünü tebdil
edemez. Maciddir. Hiçbir şey O’nun iradesi tealluk etmeyince husul bulmaz.
Abbas radıyallahü anh der ki: Samed sıfatında kamildir. Kemal demek,
ötesi yok demektir. Hiçbir mahluk O’nun sıfatıyla sıfatlanamaz. Allahü teâlâ’nın
zatının sıfatının ve şüunatının şerh ve izahını hiçbir mahluk yapamaz.
(Şüunat : Şan kaza ve hallerin değişmesi manalarına). Sameddir, ya’ni
ihtiyacat O’na ref olunur. Ganidir yani hiçbir şeyde hiçbir zaman hiçbir mekanda
hiçbir alemde hiçbir kimseye muhtaç değildir. Bütün mahlukat her şeyde her halde
ve her anda hep Allahü teâlâ’ya celle celalüh muhtaçtır. Öyle Sameddir ki, yani
bakidir ki, cemi-i mahlukatdan evvel vardır. Cemi-i mahlukat fani, ancak Ol bakidir.
Samedin bir manası da Allahü teâlâ’ya celle celalüh bir kimse varis olamaz. O
herkese varisdir. Allahü mirasüssemavati vel ard. Sameddir, uyumaz, gafil ol-
maz. Sehv etmez, unutmaz. Allahü teâlâ Sameddir, hiçbir mahluk O’nun sıfatıyla
muttasıf değildir. Her ayıb ve kusurdan münezzehdir. Her gayba muttalidir. Sa-
meddir, yani afattan ve nekaisten münezzehdir. Zatında kamildir. Sıfatında kamil-
dir, efalinde kamildir. Kâmil ancak Allahü teâlâ celle celalühdür. –Kamil noksan-
dan hali ve uzak ve beri manasına-. Sameddir: Galibdir. Sameddir: Cemi-i mahlu-
kat O’nun künh-cevher-i hakikat ve gayeti nihayet- ve mahiyetinden mütehayyirdir,
acizdir idrak edemez. Ukul-i beşeriyye efkar-i mahlukat O’nun sır ve hikmetine ku-
sur bulamaz. El-Aczü an derkil idraki idrakün. Sameddir: Yani hudüsden ve ze-
valden münezzehdir. –Hudüs yok iken vücuda gelmek, zeval de evvelki itibar ve
halinden ayrılmak fena bulmak manalarına- İbtidasız bir evveliyetle evveldir. Baki-
dir, intihası yoktur.
Fahri alem sallallahü teâlâ aleyhi vesellem sıfatı ilâhiyyenin mazhar-ı
tammıdır, beşer olmak itibariyle..
(Men kateltühü feene diyetühü) hadisi kudsidir.
Manası : Ben bir kimsenin nefsini ifna idersem, karşılığı ben olurum.
(Kema taişune temutune kema temutune tühşerune) hadis-i şeriftir.
Manası : nasıl yaşarsanız öyle ölürsünüz. Nasıl ölürseniz öyle dirilirsiniz.
(Men kane lillah kanellahü lehu.)
Manası : Bir kimsenin her işi Allah için olursa her işinde Allah celle cela-
lühü ona yardımcı olur.
Zevil kurba üçdür. Biri mukarrabin-i ilâhidir ki peygamberan-ı izamdır.
İkincisi ehl-i nübüvvet ve risalettir.
Üçüncüsü de mü’minlerdir. (Zevil kurba aleyhissalâtü vesselâmın akraba-
sıdır)
Et-Taibu minezzenbi kemen la zenbe leh.
Kulubun meyli, bais-i zaferdir.
Evlad-ı zinaya ma’rifet-i ilâhi nasib değildir.
Eddebeni Rabbi fe ehsene te’dibi. Buradaki edeb muhteviyat-ı hadisi-i
şerif ve Kur’an’dır.
Hüviyyeti ilâhiyye (?) nin cemi-i mahlukata müsari (?) olduğunu erbab-ı
mükaşefe bilir.
Kur’an-ı azimüşşan’da her nerede hidayet kelimesi harf-i cersiz olursa
murad isaldir. Her nerede harfi cerle olursa murad irae-i tarikdir.
Kelime-i tevhid nasıl küfrü izale ederse, tevbe de isyanı izale eder.
Keramet şart-ı vilayet olmadığı gibi, levazım-ı vilayet de değildir.
Mebsuran (?) yoldan çıkmış manasına füturan mümsik manasınadır..
Allah kelimesi dört harftir. Elif harfi ma’rifet-i zatiyyeye, birinci lam harfi
masiva-yı afakiyyeye, ikinci lam harfi masiva-yı enfüsiyye-yi nef’iyye, he harfi de
hüviyyet-i gaybiyyeye delalet eder.
Ger geda pişi leşker-i sultan bud
Kâfir ez butem tevakki bereved ta der çin
Manası :
Sultan askerinin önünde dilenci bulunursa,
Kâfir sadaka isteyecek korkusundan kaçar.
Mevt asıldır, hayat arızidır. Mevt, emr-i vücudidir; emr-i ademi değildir.
Halkul mevt bunun delilidir. Mevt, geçmiş musibetlerin en ağırı, gelecek musibet-
lerin en hafifidir.
Ber ser-i balin bimaran güzer
Zianki hest ez sünneti hayrul beşer
Manası :
Hastaların yastığının başına uğra
Çünkü Resulüllah sallalahü aleyhi vesellemin sünnetlerindendir.
Ey tabib-i mihriman çün be rence (?) fermude-i kadem
Ez ser-i balin-i men megüzer ki bimarem henüz
Manası :
Ey merhametli tabib
mademki gelerek zahmete katlandın,
Yastığımın başından ayrılma çünki hala hastayım..
Dest-i bimaran giriften tabiban lâzımest
Men ki bimarem destem negeri (?) ey tabib
Manası :
Hastaların nabızlarına bakmak tabiblerin adetidir.
Ben ki hastayım niçin elimi tutmuyorsun ey tabib..
Amel-i Salih : Tasavvufi manaya göre, enaniyeti temelinden kat’ etmek,
koparmak manasınadır.
Allah celle şanühü maksud lizatihi, başka şeyler de maksud ligayrihidir.
Şükrün bir manası da, Cenab-ı Hak’kın verdiği ihsanı büyük bilmek, asıl
ihsana bakmamalı, muhsinin büyüklüğüne bakmalı.
Salât : Tasavvufi manaya göre meyl-i batıni ve teveccüh-i zahiridir.
Büniyeddinü alennezafeti. Din, nezafet üzerine kurulmuştur. Hiçbir pey-
gamber yoktur ki dininde salât ve zekât denilen şey mevcut olmasın. Her dinde
namaz ve zekât olduğu gibi oruc da vardır.
Kebair-i kalbiyye- kebair-i batınıyye ki hased ucb, gadab, kibir. gibi em-raz-
ı kalbiyyedendir. Herhangi kalbde bulunursa o kalbi öldürür.
Safha-i kainat dört sahifeden ibarettir. Safha= Bir senedin yüzü. Birinci
sahife ademdir ki hılkatten evveldir. İkinci sahife, dünyadır. Üçüncü sahife kabir-
dir. Dördüncü sahife ahirettir.
Bir insan ne kadar gani olursa, o kadar ziyade muhtaçtır. Aleyhissalâtü
vesselâm her kesden gani olduğu halde, Cenab-ı Hak’dan ümmetinin kendisine
dua etmesini emr etmesini rica etti.
Bütün mahlukatın mebdei teayyünü mebde-i inşai (?) sıfat-ı ilâhiyyedir.
İsmail aleyhisselâm niamat-ı ilâhiyyeye şakir, belaya sabir ve cenab-ı Hak’ka tam
mutemid (?) idi.
Namaz teveccüh-i tamdır. İbadet-i kamiledir. Hak cihetine teveccühdür.
Muzahrafat-ı dünyadan temiz olanlar, helal malından zekât verenlerdir.
İfk : İftira, büyük iftira demektir.
Hoş an cani ki cananeş tu başi
Ni mired (?) her ki cananeş tu başi
Manası :
Ne güzeldir ol can ki maşuku sensin
Ölmez kim ki seni sever
Hoş an derdi ki dermaneş tu başi
Nemired her ki dermaneş tu başi
Manası :
Dermanı ve ilacı sen olan derd çok tatlıdır
İlacı sen olan hastalar ölmez.
Hiçbir kemal, mizacı tebdil edemez. Mizac tabiat manasına.
Hoşa vakti ve hırem ruzikari
Ki yari ber hored ez vasl-ı yari.
Manası :
Güzel vakittir mesut zamandır dostu dosta kavuşturan zaman ne güzel
zamandır.
İdris aleyhisselâm levazım-ı dünyeviyye ve levazım-ı uhreviyyeyi tedris
ettiğinden bu isimle tesmiye edilmiştir.
Kulub-i mü’minin arş-ı ilâhidir. Kulubdan murad, latife-i kalbiyyedir.
Vücub üç kısımdır : Vücub-i şer’i, vücub-i akli, vücub-i istihsani Bu vü-cub
insanın yapmasını icab eden şeylerdir.
Ellezinehtedev : Zülali irfan-ı ilâhiye kanmış olanlar...
Cemi-i mahlukatın en ekseri melektir.
Te’vil : Evirmek, çevirmek, ta’n, batırmak, itiraz etmek, mübalaga, keyfi-
yet ve kemiyet itibarıyla nihayete erdirmek, tevatür, yeknesak manalarınadır.
Tevatür : Mucib-i ilim ve yakindir. Tevatürü inkar eden, hem ahmak, hem
kâfirdir.
Taha : Bir manası benim ondördüncü aydaki günüm. Ayın on dördüncü
günü bedr-i kemaldir. Bedirden bir gece evvel ve bir gece sonrası nakıstır. Taha,
ebced hesabıyla 14 dür. Tı harfi dokuz, he harfi ise beştir. Taha, bir manaya göre
de talib-i hidayet-i amme, kaffe-i berayay-ı hidayete talib olan. Beraya, mahlukat
demektir.
Rahman : Dünyada dostuna, düşmanına, müstehakkına ve gayr-i müste-
hakkına levazım-ı beşeriyyeti bahş eden manasınadır.
Belkıs’ın babasının ismi Şercil idi. Anası cinni idi. Babasının başka evladı
olmadığından vefatında yerine geçti. Belkıs’ın arşı, kürre-i arza gelen bütün hü-
kümdarların tahtlarından büyükdü. Tuli seksen, arzı seksen, amki otuz zra’ idi. Al-
tundan mamul idi. Ba’zı yerleri de gümüştendi. Yakut, zümrüd ve enva-ı incilerle
murassa idi. Ayakları yakuttan olup yedi kapusu var idi. Kendisinden başka hiçbir
kimse çıkamaz idi.
Bedi’ : Adimül misl demektir.
Hak teâlâ celle celalüh bakidir kendi bekasıyla. Halk bakidir Cenab-ı
Hak’kın bekasıyla..
Rü’yet-i kalbiyye iki mef’uli iktiza eder. Rü’yet-i basari bir mef’uli iktiza eder.
Allah celle celalüh o zatı müçtemiussıfatın alemidir.
Namaz kılmakla hakayık münkeşif olur. Namazdan murad teveccüh ilal-
lahdır. Bütün cevarihiyle, bütün azası ile, zahiri ve batını ile Allah celle celalühe
müteveccih olmaktır.
Şuayb aleyhisselâma hatibul enbiya derler. Çünki çok hatib ve çok fasih
idi. Onun bir sohbetiyle Musa aleyhisselâm kemale erişti.
İlim iki türlüdür.
Birisi tahsil ile hasıl olan ilimdir.
Diğeri ise min ledünnillah gelen ilm-i leddünnidir. İlm-i ledünninin yetmiş iki
şubesi vardır. En ednası evrakı bilmek ve sa’id ile şakiyi ayırmaktır.
Elehe : Her şey her vakit onunla meşguldür.
Alihe : Herkes onunla mütehayyirdir. Herkes ve her mahluk onun mahi-
yetinde mütehayyirdir.
Alühe : Her abdin bilistihkak ma’bududur
Hüve: Ancak o hanın bir gözü vardır ki vahdet-i mutlakaya aiddir.
Dünyada şer’i şerife muvafık olarak namaz kılanlar kabirde de namaz kı-
larlar. Fakat bu namaz kıyam, rüku ve saire değildir. Teveccüh ilallahdır. Cennette
ibadet için değil, telezzüz için namaz da kılınacak Kur’an da okunacaktır.
Ekaen : Ben yakinim hikmetin iktizasıyla karibim, Fela yesuddunne Seni
yoldan çıkarmasınlar, seni vaz geçirmesinler, i’razına sebeb olmasınlar.
Etevekkeu : Dayandım, Ehşi: Düşürürüm manalarınadır.
Kelime-i tevhid, La ilâhe illallah kailinin büyüklüğü nisbetinde büyüktür.
Zira herkes batınının tenevvürü ve zahirinin ilmi nisbetinde büyüktür.
Kuddus, İdris aleyhisselâmın zikridir. Sübbuh, Nuh aleyhisselâmın zikri-
dir.
Hikmet : her şeyi olduğu gibi bilmektir. O da zat-ı ilâhiyyeye mahsusdur.
Dil nedadem tane didem ez tevhid-i lutf u kerem
Men çi danistem ki ha..
Manası :
Aşık olmadım senden yüzlerce lutf ve kerem görmedikçe, ben ne bilirim
ki..
Sidretül münteha : Nihayet-i uruc-i melaikedir.
İlm ve irfan : ilm-i zahiri ulema-i zahirede, müşahedat ve mükaşefat ule-
ma-i batınıyyededir.
Esma-ul hüsnadan el-Müheymin celle celalüh bütün mahlukatın ömürle-
rine ve amellerine ve ecellerine ve rızıklarına ve ahvallerine ve nefislerine muttali’-
dir ve müstevlidir. Hasılı bilcümle mahlukatın bilcümle umurunu görür.
Muttali’ : İyice bilmek.
Müstevli : Nihayete kadar her işi bilmek ve galib olan.
El-Cebbar celle celalüh: Her şeyde her zamanda her mekanda irade ve
meşiyyeti- dilemesi muradı- nafizdir. Her şeyin onda nüfuzu yoktur. Her şey onun
zatına göre hakirdir. Azamet ve kibriya ancak O’nundur.
El-Halık : Maddeleri halk eder.
El-Bari : O maddeleri birleştirip vücuda getirmektir.
El-Musavvir : O maddeleri tezyin etmektir.
Her zaman iman lâzım olduğu gibi her zaman da tevbe lâzımdır. İnsan
yirmi dört saatte yüz yirmi dört bin defa nefes alır. İlm-i ilâhinin mertebesinin fev-
kinde bir mertebe yoktur. İlmi de kendisi gibi kadimdir. Kadim için bir zaman tasav-
vur edilemez.
Kuvve-i bahiye, kuvve-i hazımıyyeye tabidir. Kuvve-i hazıma da selâmet-i
a’zaya tabidir. Huşu, zahiri zillet, hudu, batıni zillettir.
Kur’an-ı azimüşşan Peygamber aleyhisselatü vesselâmda emanetullah
olduğu gibi, hadis-i şerifler de sahabe-i kiramda emanettir. Sahabe-i kiramın kaffe-
si Peygamber aleyhisselatü vesselâmın akval, ef’al ve ahval olmak üzere hadis-i
şeriflerin kaffesini muhafaza etmişlerdir. Hiçbir sahabi hadis-i şeriflerin kaffesini
muhafaza edemez.
Enes bin Malik radıyallahü anh Peygamber aleyhisselatü vesselâmın has
hizmetçisi idi. Evinde, hariçde seferde hep hizmet ederdi. Fakat bu hizmetçilik
mahkur -hakir- değildi. Çünki Efendinin büyüklüğü nisbetinde hizmetçi de büyük o-
lur.
Halis kırmızı elbise giymek mekruhdur. Zira şeytan libasına müşabihdir.
İnnallahe yühibbu en yüra eseru ni’metihi ala abdihi.
Manası : Cenabı Hak kulunda verdiği nimetinin eserini kulunda görmeyi
sever. Bu sebeble herkes maddi kazancı nisbetinde aile geçimini temin edecektir.
Kurb-i feraiz, kurb-i aslidir. Kurb-i nevafil, kurb-i zıllidir.
Kudret kemalde olunca sühulet ve suubet ref’ olur.
Bi günah ber men negüzeşte saati
Ba hudur-i dil nekerdem taati.
Manası :
Günahsız bir saat geçirmedim
Huzur-i dil ile bir taat yapamadım.
Kesaniyellahü hazihirridae Ya Rabbi lekel hamdü.
Manası :
Bu ridayı – elbiseyi- giydirdi. Ya Rabbi sana hamdolsun..
Hasib : Cemi-i mevcudatın, cemi-i mahlukatın cemi-i havaicine kâfidir.
Her mevcudun vücuduna ve levazım-ı vücuduna ve kemal-i vücuduna kâ-
fidir. Amir ne kadar büyük ise, emri de o kadar büyüktür.
Kebir, zatında kemal, celil, sıfatında kemal, azim zat ve sıfatında kemal-
dir.
Bir hadis-i şerif meali: Bir kimse namaz kılmayı unuttu. Vakit çıktı.
Sonra cemaatle başka namazı kılarken hatırladı. Cemaatle edadan sonra
unuttuğu namazı kılar ve sonra da cemaatle kıldığı namazı iade eder.
Ataullah İskenderi kuddise sirruh buyurmuştur ki: Yarınki yiyeceğini dü-
şünürsün, sekerat zamanını düşünmezsin ki, mü’min mi gideceksin kâfir mi? Sa’id
mi gideceksin şaki mi?
Seyyid-üt Taife Cüneyd-i Bağdadi kuddise sirruh buyurmuştur ki:
Sebilül mekasib sebilül a’mal-il mukarribe. Çalışmak, kazanmak yolu, Al-
lahü teâlâ’ya yaklaştıran yoldur.
Hadis-i şerif meali : Kimde muhabbet var ise, sevdiğine itaat eder.
Hadis-i şerif meali : İki iş arasında daha kolayını seçerdi.
Salât sıla’dandır. Sıla vuslat’tandır. Vuslat visaldendir.
Dünya ki deru sebat kem mi binem
Der her feraheş hezar gam mi binem
Çün köhne ribatest der her tarafi
Rahi be beyaban adem mi binem
Manası :
Dünya ki onda sebat çok azdır.
Onun her lezzetinde, rahatlığında binlerce gam ve keder vardır.
Harab bir hane gibidir her tarafı
Yokluk sahasına götüren bir yol gibidir.
Gurur : Aldatıcı; Münker ve nekir malum olmayan manalarınadır.
Der dil-i her ki sırr-ihlas iyst
Tu yakin dan ki bende-i has est
Ez beray-ı secde-i ışk asitani yaftem
Ser zemini bud manzur-i asumani yaftem.
Manası :
Bir kimsenin kalbinde ihlas var ise
Onun halis bende olduğunu anlamalıdır.
Aşk secdesini yapmak için bir mihrab buldum
Yerde idi fakat göklerin imrendiği bir yer idi.
İhlas esrar-ı celile-i ilâhiyyedendir. Cenab-ı Hak sevdiği kulların kalblerine
ilka eder.
Ceddidu imanekum bikavli La ilâhe illallah
Manası : İmanınızı La ilâhe illallah diyerek yenileyiniz.
Alem-i nasuttan, alem-i lahuta tayran için iki cenahlı –kanadlı- bir ruh lâ-
zımdır. İki cenah imanla amel, ruh da ihlasdır.
Vücudu haramla beslenmiş olanlardan sadır olan a’mal ile farz sakıt olur-
sa da, Cenab-ı Hak’dan mev’ud olan sevaba nail olamazlar.
Hırs : Rağbet-i tamme ile tefsir edilirse Peygamberan-ı izam aleyhimüs-
salâtü vesselâm hakkında isti’mali caizdir.
Efendilerin adetlerindendir, ihtiyar kölelerini azad ederler.
Kibr: Tenbellik, ciddiyetsizlik, ya’ni işe ehemmiyet vermemek, tutulan işte
muvaffakiyetsizliğe sebep olur.
Sünnet üç manaya gelir:
1- Farz ve sünnet diyerek zikredilince bildiğimiz sünnet muraddır.
2- Kitab ve sünnet diye zikr edilirse kitab Kur’an-ı azimuşşan, sünnet de
hadis-i şerifdir.
3- Müstekillen sünnet diye zikr edilirse o zaman sünnet şeriat manasına ge-
lir.
Ruh, letafet demekdir. Latif, nazik, yumuşak ve hoş şey demektir. Re, vav
ve ha harfleri nerede bulunursa, latif manasını ifade ederler.
Tevhid : Allahü teâlâyı celle celalühü olduğu gibi bilmektir. Evsaf-ı kemal
ile muttasıf, sıfat-ı nekayıstan münezzeh bilmektir.
İbrahim aleyhisselâmın babası Taruh idi. Azer Taruh’un kardeşi idi.
Taruh vefat edince kardeşi Azer karısını nikah etti. Amcası olmak itiba-riyle
İbrahim aleyhisselâm Azere baba derdi.
Peygamber aleyhisselatü vesselâmın kavilleri, fiilleri, halleri müfessir-i
Kur’an idi. Kalb-i alileri, varidat-ı ilâhiyeye, inayet-i Rabbaniyye, tecelliyat-ı zatiye-
yi ilâhiyyeye mazhar idi.
Bize namazın farz olması, Allah celle şanühunun rızası içindir.
Fahri alem sallallahü aleyhi veselleme namazın farz olması kendi rızası
içindir. Namaz kılmak rızkın vüs’atine sebeb olur. Resul-i ekrem sallallahü aleyhi
vesellem hane-i seadetlerinde bir noksanlık olur ise ehl-i iyaline namazla emr bu-
yururlardı.
Yehudiler tarafından şehid edilen peygamberanı izam salavatullahi ala
nebiyyina ve aleyhim cihadla memur olmayanlardır. Peygamberlerden bazıları
tebliğ, bazıları da cihadla memur idiler.
Lokman aleyhisselâm on iki bin kelime nasihat söylemiştir.
İnde zikr-is- salihin tenzilürrahmetü.
Salihinden söz edilmesi rahmet-i ilâhinin inzaline vesile olur.
Salih : Hukuk-i ilâhiyye ve hukuk-i ibaddan beri olan.
Beri : Kurtulmuş-
İnne lillahi melekün müekkelün limen yekulü ya erhamerrahimin, ya
erhamerrahimin, ya erhamerrahimin, irham ibadekel mü’min.
İbadetin en büyüğü Allah celle şanühuyu bilmektir.
Bigayr-i amedin teravneha : Gördüğünüz direklerle, görmediğiniz direk
var ki kudret-i ilâhiyyedir. Bazı kimseler bu direkler Ehl-i beyt-i nebevidir demişler-
dir.
Adem aleyhisselâmın tiyneti, melaike-i kiram tarafından yoğrulurken İmam
Ali radıyallahü anhın ruhaniyeti beraber idi. Ruhaniyeti, vücud-i tiynetinin zuhuruna
kadar mazharı kudret-i ilâhi idi. Vefat edince oğlu imam Hasen radıyal-lahü anh,
ondan sonra imam Hüseyin radiyallahü anh, ba’dehu Zeynelabidin, ba’dehu
Muhammed Bakır, ba’dehu Cafer-i Sadık, ba’dehu Musa Kazım, ba’de-hu Ali
Rıza, ba’dehu Muhammed Cevad, ba’dehu Muhammed Taki, ba’dehu Ali Askeri,
ba’dehu Muhammed Mehdi ve ondan sonra zahiren bu mansab kimseye verilmedi,
ta ki Abdülkadir Geylani zuhur edince ona verildi. Vefatında da ila ahi-rizzeman
kendisinde kaldı. İmam Ali, vücud-i unsuriyyesinden evvel nasıl muta-sarrıf ise,
Abdülkadir Geylani kuddise sirruh da ba’del vefat mutasarrıfdır.
Fahri alem aleyhisselatü vesselâmın hadd-i zatında bir nur-i nübüvvet ve
risaleti var idi. Bu kisve-i nübüvvet ve risaletle iktisa olduğu için ehadis-i şerifeyi
söyleyebilirdi. Hadis-i kudsiyi beyan ederken başka bir nur ile iktisa ederlerdi.
Ayat-ı kerimeyi tebliğ buyururken onun fevkinde bir nurla nurlanır diğer bir
kisve ile kisvelenir, başka bir hey’etle hey’etlenir, başka bir heykel ile heykellenir idi.
İstihza ve sihriyye, en deni, en alçak kimselerin sıfatıdır. Kendini bilen is-
tihza etmez. Fahri alem sallalahü aleyhi vesellem kendisiyle istihza edenlerin ay-
nen istihzaya mazhar olacaklarından müteessir olurlardı. Bunların zahrlarından bir
çok müminlerin, evliyanın, bir çok müçtehidin ve bir çok ulemanın zuhur edeceğini
bildiklerinden kavminin helak olmasını istemezlerdi.
El-istikametü hayrun min elfi kerametin. Men istesgara nefsehu fe-
hüve mütevadıin. Ve men rea linefsihi meziyyeten ala ehadin, fehüve müte-
kebbirun.
Manaları : İstikamet bin kerametten efdaldir. Nefsini kim küçültürse o
kimse mütevadı’dır. Kim nefsini başkasından üstün görürse mütekebbirdir.
Peygamber aleyhisselatü vesselâmın vücud-i alisi bir mu’cizedir. Kendisi-
ni tasdika kâfidir. Ve her bir sahabisi de birer mu’cizedir.
Menafi-i dünyeviyye ve uhraviyyenin hiçbir zerresi Kur’an-ı azimmüş-
şan’dan hariç değildir.
Şeriat-i İslamiyyede, mazarrat-ı dünyeviyye ve uhreviyyenin hiç birisi da-
hil değildir.
Namazın içindeki sünnetlerin her biri, ihya-i leylden efdaldir. Zira ittiba’-dır.
Kul in küntüm tühibbunellahe fettebiuni.
