Sual: Bazı kimseler, hile ile zekâtı ortadan kaldırmak istiyorlar. Aynen iskat ve devirde olduğu gibi, zengin, zekâtını götürüyor, fakire veriyor. Fakir de "aldım kabul ettim" diyor. Sonra zengine veriyor. Bu âdet halini almıştır. Zenginler, zekât verirken, fakirin bunu iade edeceğini biliyor. Fakir de âdet olduğunu bildiği için, geri vermek üzere kabul ediyor. Zekât ile devri birbirine karıştırıyorlar. Böyle hile ile zekât vermek sahih midir?
CEVAP
Hiçbir anlaşma ve hile olmadan, bir zengin, fakire zekât verse, fakir de, aldığı zekâtı zengine hediye etse, zekât verilmiş olur. Herkes malını istediği kimseye hediye edebilir.
Hizmetçi Berire, kendisine zekât olarak verilen malı, Hazret-i Âişe validemize hediye etmişti. O da, zekât malı olduğu için, Resulullah efendimize vermek istemeyince, Peygamber efendimiz, (Bu, Berire için zekâttır. Onun bize verdiği hediye olur) buyurdu. Fakir aldığı zekâtı, zengine hediye edebilir. Zenginin bunu alması helal olur. Çünkü fakir kendi mülkünden vermiştir. (Eşi'at-ül lemeât)
Zekât vermemek için hile-i bâtıla yapmak zulüm olur. Hadis-i şerifte buyuruldu ki:
(Zenginlerin zekâtı fakirlere kâfi gelmeseydi, Allahü teâlâ onlara ayrıca nafaka verirdi. Aç kalan fakir varsa, zenginlerin zulmü yüzündendir.) [El-Askeri]
Sual: Zekâtımı altın olarak bir fakire veriyorum. Verdiğim zekâtı fakir bana hediye ediyor. Zekât kadar parayı yine hayır işlerinde sarf ediyorum. Bu her sene böyle devam ediyor. Başka fakire versem, verdiğim zekâtı bana hediye etmez, bu ise hediye ediyor diye, hep aynı fakire zekât veriyorum. O da bana hediye ediyor. Böyle verilen zekât sahih olur mu?
CEVAP
Fıkıh kitaplarında, (Bir zengin bir fakire zekâtını verse, fakir de, o zekâtı aynı zengine hediye etse, zekât verilmiş olur) buyuruluyor. (Redd-ül muhtar)
Ancak, bu âdet haline getirilirse, işin içine hile girmiş olur. Siz, bu fakir bana zekatı hediye eder diye zekât veriyorsunuz. Fakir de, (Zengin, zekâtının hediye edilmesini bekliyor. Hediye etmezsem ayıp olur) düşüncesiyle geri veriyor. Dürr-ül-muhtar’da, (Âdet haline gelen hediyeler, şart edilen ücret gibidir) buyuruluyor. Bu bakımdan böyle hileli işlerden uzak durmalıdır.
Sual: Kocam çok fakirdir, ama ben nisaba malikim. Zekât vermemek için bileziklerimin yarısını kızıma hediye etsem günah olur mu?
CEVAP
Farz olduktan sonra zekât vermemek için, hile yapmak haram olur. Farz olmadan önce yapılan hile, imam-ı Muhammed’e göre mekruhtur. İmam-ı Ebu Yusuf’a göre mekruh değildir. Fetva imam-ı Muhammed’e göredir. İmam-ı a’zama göre, kadın kocasına zekât veremez. Fakat sizin gibi fakir, fakat dinen zengin olan bir kadının, imam-ı a’zama göre caiz değilse de, zekâtını imameynin kavline uyarak fakir kocasına vermesi caiz olur. Bunun için hileye başvurmadan zekâtınızı beyinize verebilirsiniz.
Zekât verirken
Sual: 70 lira zekât vermem gerekiyordu. Bir fakire 140 lira değerinde bir altın verdim. Sonra bu altını bana 70 liraya satar mısın dedim, sattı. Zekâtım sahih oldu mu?
CEVAP
Altını fakire vermekle zekâtınız sahih oldu; ama 140 lira değerindeki altını ondan 70 liraya satın almak mekruh olur. Fakir bana zekât verdi diye utancından ucuza satmıştır. Böyle yapmak yanlıştır. Durumu olduğu gibi fakire bildirip, mekruh işlemekten kurtulmak gerekirdi. Yani benim 70 lira zekât vermem gerekiyor. Ancak elimde 70 lira değerinde altın yok. 140 lira değerinde var. Size bu altının yarısını zekât olarak verdim demek gerekirdi. Sonra o altının yarısını bana 70 liraya satar mısın denirdi. Satarsa altının yarısı zaten sizindi, diğer yarısını da rayiç fiyattan almış olurdunuz.
Sual: 50 lira zekât vermem gerekiyordu. Bir fakir arkadaşımda 140 lira değerinde bir altın vardı. Bu altını bana 50 liraya satar mısın sana zekât vereceğim dedim.O da 140 lira değerindeki altını 50 liraya sattı. Ben de ona altını zekât olarak verdim. Zekâtım sahih oldu mu?
CEVAP
Zekât sahih oldu. Ancak fakir normalde 140 lira değerindeki altını 50 liraya satmaz. (Zekâtı bana verecek) diye ucuza sattı. Böyle ucuza satın alınması mekruh olur. Bunun gibi, fakire 140 lira değerinde bir altın verip, mesela 100 liraya geri almak da aynı şekilde mekruhtur. Halbuki zekât işi olmasa idi, insan malını, altınını en ucuz fiyata satabilirdi. Hatta para almadan hediye bile edebilirdi.
Zekâtta hile
Sual: Bazı kimseler, zekât vereceği zaman bir fakire, (Benim zekât borcum var. Gel, seninle devir yapalım) diyorlar. Fakire zekât olarak altın veriyorlar, fakir mecburen altınları geri hediye ediyor. Böyle zekât vermek sahih midir?
CEVAP
Altınla zekât verilmişse, geri almak caiz olmaz. Devir, kâğıt parayla verebilmek için bir kolaylıktır. Yoksa zekâtı ortadan kaldırmak için değildir.
Genelde hiçbir fakir, devir yapalım diyen zengine, (Senin vereceğin altınları sana geri hediye etmem, o altınlar benim olur) diyemez, bundan çekinir. Eğer fakir, altınları vermese, zenginin, (Seni devir yapacağız diye çağırdım, ver altınları) demesine fırsat bırakmamak için pazarlıklı devir yapmamalı!
Devir, zekâtı dinin emrine uygun olarak vermek için yapılır. Kâğıt parayla zekât verebilmek için, pazarlıksız olarak fakirle devir yapmak caiz olur. Daha önce mesele anlatılır. (Para fakirindir. Kendi rızasıyla altını geri hediye ederse, ben de bunun bedelini kâğıt para olarak veririm, böylece zekât dine uygun verilmiş olur. Fakir, parayı hediye etmeye mecbur değildir) demeli. Devir yaparken, altını verdiğimiz fakir, paranın kendisinin olduğunu kesin olarak bilmeli ve gönül rızasıyla zengine hediye etmeli. Zengin de, altın miktarı parayı bir veya birkaç fakire vermeli. Böyle yapılırsa dine uygun şekilde zekât verilmiş olur.
