Şunu da arz edelim ki, sofiyye ıslahında hâl, Hak sübhânehü ve teâlâ hazretlerinin sırf mevhibet ve inâyeti ile hâsıl olan bir vâridattan ibârettir. Hâl sâhibinin, onun gelip gitmesinde bir müdâhalesi asla olmaz. Üzüntü, neşe ve kabz ve bast gibidir.
Hâlin şartlarından biri de, elbette zail olup, hemen arkasından onun benzeri bir keyfiyet vârid olur. Ama hâl,sâlikin mülkü olup sâlik onda sâbit ve berkarar olursa [yerleşirse] ona makam derler.
Makam, bu tâifenin dilinde, ilâhî mertebe ve menzillerden sâlikin mülk edinip, kendi tasarrufu altına aldığı zevâl kabûl etmeyen dereceden ibârettir. O hâlde hâl, sâlike galib olana ve sâlikin tasarrufunda olmayana, belki sâlikin vucûdu onun tasarruf yeri olana denir. Makam ise, sâlikin mülk edinip, tasarrufu altında olana denir. Bu bakımdan sofiyye-i aliyye (kaddesallahü teâlâ esrarahüm): "Hâller mevâhib [ihsân] kabilindendir, makamlar ise çalışarak kazanılır" derler.
(Reşahât,sf: 281)
